Materializm historyczny to materialistyczna koncepcja historii. Termin ten ukuł Gieorgij Plechanow, marksista, który nawiązał do ram pojęciowych zidentyfikowanych przez Marksa i studiował wraz z Engelem, próbując zrozumieć historię ludzkości.
Materializm historyczny odwołuje się więc do doktryny, która według Marksa i Engelsa zmiany w duchu społeczeństwa, biorąc pod uwagę, że wyrażały się one w nadbudowie, wywodzą się z ekonomicznych stosunków produkcji. A nie na odwrót, jak bronią inne doktryny.
Dlatego materializm historyczny stara się dostrzec te historyczno-kulturowe zmiany, które następują z powodu materialnych warunków życia i samej walki klasowej, określonej przez Marksa. Wszystko to wbrew przekonaniu Hegla, w którym ustanawia ciąg historii oparty na determinacji ducha.
Chociaż koncepcja ta została ukuta przez Plechanowa, jej fundamenty tkwią w podejściach Marksa i Engelsa.
Materializm dialektycznyCharakterystyka materializmu historycznego
Wśród głównych cech, które przedstawia, należy podkreślić następujące:
- Uważa, że wszystko, co odnosi się do społeczeństwa, jest zdeterminowane przez jego model produkcji.
- Ustala, że zmiany społeczno-gospodarcze nie zależą od indywidualnej determinacji.
- Pokazuje gospodarkę jako podstawę historii społecznej.
- Przemiany historyczne są konsekwencją sił wytwórczych.
Materializm historyczny i jego elementy
Ten materializm uwzględnia w swoich badaniach dwa podstawowe elementy:
- Struktura: Siły wytwórcze, stosunki i tryby produkcji.
- Nadbudowa: Instytucje i regulacje, które wyrażają ducha społecznego.
Na podstawie tych dwóch elementów i ich interakcji Marks rozważał transformację historyczną i społeczną.
Materializm historyczny i przemiany społeczne
Marks i Engels ustanowili podstawy tej doktryny. W tym sensie Marks uzasadniał te historyczno-kulturowe zmiany, jakie zachodzą w historii, ze względu na materialne warunki życia i samą walkę klas.
Dlatego te przekształcenia nastąpiły pod wpływem dwóch istotnych czynników:
- Walka klas.
- Tryby produkcji.
W ten sposób chronologię historii, według Marksa, wyznacza ekonomiczna aktywność społeczeństwa.
Materializm historyczny i kapitalizm
Dla materializmu historycznego zdefiniowanego przez Marksa kapitalizm jest systemem organizacji polityczno-gospodarczej, który ma wielkie wady. Dzieje się tak dlatego, że nie podlegają naturalnej ewolucji społeczeństwa i historii, ale raczej konstrukcji historyczno-społecznej.
To spowodowało, że takie systemy organizacyjne, zdaniem autora, mogą być kwestionowane, a także skanalizowane na inne, bardziej aktualne modele. Jak w przypadku komunizmu.
W tym celu Marks ustanowił świadomość klasową jako podstawowy wymóg, jak również kontrolę środków produkcji. Dopiero wtedy ustalony porządek można było kwestionować i zwalczać.
Podział między materializmem dialektycznym a materializmem historycznym
Materializm historyczny i materializm dialektyczny ustanawiają podział, którego nie udało się ustalić, w obliczu ciągłej opozycji do podziału ustanowionego przez głównych myślicieli.
Tak więc Stalin uważał materializm dialektyczny za zastosowanie praw dialektycznych do przyrody, a materializm historyczny za rozszerzenie tych samych praw na historię i społeczeństwo.
Inni autorzy, tacy jak Lew Trocki, założyciel Armii Czerwonej, twierdzą, że taki pogląd Stalina jest błędem. W tym sensie Trocki uważa, że materializm dialektyczny obejmuje między innymi materializm historyczny. W ten sposób uznając, że nie powinno być tożsamości między obydwoma materializmami.
