Francisco de Vitoria był kastylijskim dominikaninem, żyjącym między XV a XVI wiekiem. Studiował sztukę i teologię, choć interesował się wieloma innymi dyscyplinami. Wśród nich ekonomia moralna i nowoczesne prawo międzynarodowe, w których wyróżniał się cennym wkładem. Uważa się, że położyła podwaliny pod prawa człowieka. Prawdopodobnie najbardziej wpływowi członkowie Szkoły Salamanki.
Francisco de Vitoria urodził się w latach 1483-1486 w Burgos, w rodzinie z Vitorii. Wstąpił do Zakonu Kaznodziejskiego, gdzie otrzymał pełne wykształcenie humanistyczne i wykazał się dużą znajomością języków. W 1508 przeniósł się do Paryża. W tym mieście ukończył studia sztuk wyzwolonych i studiował teologię. Uczył tej dyscypliny w Paryżu, w Valladolid. W Salamance piastował główną katedrę teologii.
W stolicy Francji przyciągnęły go trzy wielkie ówczesne nurty intelektualne: humanizm, nominalizm i tomizm. Ten ostatni był jego ulubionym, ale wykorzystał ciekawe elementy z dwóch pozostałych, włączając je do swojego myślenia. Jego znaczenie zostało dostrzeżone w zaproszeniu do udziału w Soborze Trydenckim jako teolog cesarski w 1545 roku. Nie mógł jednak wziąć udziału w tym ważnym spotkaniu z powodu poważnej choroby. Zmarł wkrótce potem, w 1546 roku.
Myśl i twórczość Francisco de Vitoria
Myśl Francisco de Vitoria można znaleźć w jego własnych pismach oraz w tekstach opracowanych przez jego uczniów. Podsumowali re-wykłady, kursy mistrzowskie podsumowujące treść całego kursu i pisali je. Najwybitniejszymi byli Domingo de Soto, Diego de Covarrubias, Melchor Cano, Martín de Azpilcueta, Diego Chaves, Juan Gil de Nava, Mancio de Corpus Chisti, Vicent Barron i Martín Ledesma.
Ekonomia moralna w myśli Francisco de Vitoria
Położył podwaliny pod Szkołę w Salamance, która zajmowała się m.in. moralnymi aspektami gospodarki. Kościół katolicki uważał motywację zysku za grzeszną. Dlatego kupcy szukali u niego rady, jak postępować w swoim zawodzie. Jego zdaniem swoboda przemieszczania się ludzi, towarów i idei była podstawą porządku naturalnego. W związku z tym uważał, że działania kupców nie mogą być godne potępienia kościelnego. Wręcz przeciwnie, uważał, że pełnią ważną funkcję, z której korzysta całe społeczeństwo.
W tym sensie zadeklarował, że jest zdecydowanym zwolennikiem wolnego handlu. Domagał się jednak, aby kupcy oferowali swoje produkty po uczciwej cenie, bez chęci lichwy. Bronił także własności prywatnej, którą uważał za bardziej sprawiedliwą i sprzyjającą interesowi powszechnemu niż własność zbiorową.
Prawo naturalne jest podstawą sprawiedliwych relacji
Francisco de Vitoria miał optymistyczną antropologiczną wizję człowieka i jego możliwości. Jego uwagę przykuło odkrycie Ameryki i kontakt z tubylcami. Martwił się o uregulowanie stosunków między jednostkami i między państwami. Stwierdził, że podstawą ich sprawiedliwości jest prawo naturalne. Za swoje zasługi uważany jest za prekursora praw człowieka i ojca współczesnego prawa międzynarodowego.
Krytykował formy korony hiszpańskiej w Nowym Świecie i nadużycia zdobywców na tubylcach. Utrzymywał, że Indianie byli posiadaczami rozumu, głównego atrybutu człowieka, dlatego mieli takie same prawa. Doprowadziło to na przykład do tego, że nie było powodu, aby zabierać ziemię i majątek.
Orzekał także o prawach istniejących państw przed przybyciem Hiszpanów. Wiele głosów twierdziło, że ich niewierność i istnienie barbarzyńskich praktyk usprawiedliwiają działania zdobywców. Odpowiedział, że wojna nie jest uprawnioną praktyką, nawet w tych przypadkach. Twierdził, że jedynym sposobem, aby ich powstrzymać, jest wpłynięcie na ich przywódców, aby zabronili tego za pomocą odpowiednich przepisów.
Tylko wojna
Dla Francisco de Vitoria stosunki między państwami musiały rozwijać się pokojowo, aby były korzystne dla wszystkich stron. W ten sposób teoretyzował na temat koncepcji wojny sprawiedliwej. Ta uwaga miała zastosowanie tylko wtedy, gdy była niezbędna do zapewnienia pokoju i bezpieczeństwa. Uznał, że ma to zastosowanie do wojen mających na celu zakończenie praktyki składania ofiar z ludzi. Dodał jednak, że po wojnie nigdy nie było uzasadnione ujarzmianie i zniewalanie pokonanych narodów.
Niewątpliwie dzisiaj nauki Francisco de Vitorii cieszą się dobrym zdrowiem i pozostają w pełni aktualne. Obrona praw i wolności może znaleźć w nich dobry przewodnik po działaniu.
