Stratyfikacja społeczna to sposób klasyfikacji składników danego społeczeństwa. Na podstawie kryteriów takich jak bogactwo, status, zawód lub władza.
Stratyfikacja społeczna służy do podziału populacji w oparciu o wymienione powyżej kryteria. W ten sposób obserwuje się nierówności, które istnieją między różnymi warstwami, które składają się na całość, zbiór ten jest zwykle przedstawiany graficznie w postaci piramidy. Według badanego społeczeństwa klasyfikacja ta jest przeprowadzana w taki czy inny sposób, zależy to od czasu lub osobliwości każdego z nich.
Każda warstwa składa się z ludzi o wspólnych cechach społeczno-ekonomicznych. W niektórych przypadkach mobilność między warstwami była z różnych powodów niemożliwa. W innych, tak jak we współczesnym społeczeństwie, można przechodzić od jednego do drugiego. Chociaż nie jest to łatwe zadanie, ponieważ w społeczeństwach zachodnich zasługi i wysiłek to dwa najważniejsze czynniki ułatwiające tę mobilność.
Istnieją cztery główne typy stratyfikacji społecznej: niewolnictwo, system kastowy, system stanowy i system klas społecznych.
Niewolnictwo
Niewolnictwo istniało w wielu czasach i na wielu terytoriach, głównie w starożytnej Grecji, starożytnym Rzymie i Stanach Zjednoczonych w XVIII i XIX wieku.
W niewolnictwie istnieją dwie wyraźnie określone warstwy, pan i niewolnik. Jest to najbardziej nierówna forma stratyfikacji, ponieważ niewolnik jest bezpośrednio własnością właściciela niewolników. Kolejną cechą jest to, że ta formuła była legalna. To znaczy, było to całkowicie zinstytucjonalizowane i zakorzenione w społeczeństwie, było postrzegane jako normalne.
Teraz można dokonać rozróżnienia między niewolnikami w starożytnych społeczeństwach a niewolnikami w krajach Ameryki Północnej w czasach nowożytnych i współczesnych. Jest to możliwość zaprzestania bycia niewolnikiem, zwana wyzwoleniem. W Grecji i Rzymie niewolnik mógł przestać nim być, gdyby zaistniały pewne wyjątkowe sytuacje, z drugiej strony niewolnik amerykański został pozbawiony tej możliwości.
Koniec niewolnictwa ma uzasadnienie głównie ekonomiczne. Wraz z nadejściem rewolucji przemysłowej potrzebna była wysoka produktywność. Niewolnicy charakteryzowali się niską wydajnością i wysokimi kosztami kontroli.
System kastowy
System kastowy istnieje w Indiach od około trzech tysięcy lat. Jest to system, który dzieli populację na pięć dużych grup, a mobilność między warstwami jest zabroniona. W dodatku ten system, jak wspomnieliśmy z niewolnictwem, jest również zinstytucjonalizowany, zwłaszcza zwyczajem. Powodem, dla którego jest ona utrzymywana, jest reinkarnacja, według hinduizmu, jeśli utrzymuje się przykładne życie, można wstąpić do kasty po reinkarnacji.
Pięć kast, o których mówimy, to:
- Bramini: To kapłani, intelektualiści i nauczyciele.
- Kszatrijowie: Są wojownikami i królami
- Waiśjowie: To są kupcy.
- śudrowie: To chłopi i robotnicy.
- dalici: Są wyrzutkami lub nietykalnymi.
System estamentalny
System klasowy jest prawdopodobnie, obok klas społecznych, najbardziej znanym systemem stratyfikacji społecznej. Dokonano tego w średniowieczu i w przeciwieństwie do poprzednich nie było to regulowane prawem. Mobilność była bardzo trudna, ale nie była zakazana. Warstwy były w zasadzie trzy.
- Szlachta: Istnieje różnica między królem a resztą szlachty, ponieważ byli oni jego wasalami i dlatego podlegali mu w zamian za utrzymanie szlacheckich przywilejów.
- Kler: Składał się z wszystkich członków Kościoła.
- Trzeci stan: Podobnie jak w szlachcie możliwe jest również dokonanie podziału. Przede wszystkim kupcy i rzemieślnicy. Należeli do niższej warstwy, ale nie byli biedni, ponieważ ich sytuacja nie była tak niepewna jak chłopów. Ta ostatnia byłaby drugą częścią establishmentu, a ich sytuacja była biedniejsza i bardziej bezbronna.
Trzeci stan stanowił ponad 95% ludności, mimo to były one podporządkowane pozostałym dwóm stanom systemu osiedlowego. Rewolucja francuska miała doprowadzić do zerwania z tym rozwarstwieniem społecznym i zapoczątkować w całym XIX wieku nową klasyfikację, klasę społeczną.
System klas społecznych
Ten nowy system stratyfikacji, system klas społecznych, pojawił się wraz z rewolucją francuską i rewolucją przemysłową. Nie jest to również prawnie uregulowane, ale nierówności ekonomiczne są tym, co umieszcza każdą grupę ludzi w warstwie. W przeciwieństwie do poprzednich systemów granice między klasami są rozmyte, a możliwość przejścia z jednej klasy do drugiej jest stosunkowo duża. Dlatego mówi się, że klasa jest częściowo nabyta, a nie tak bardzo przyjęta jak dawniej.
Klasy, najogólniej mówiąc, można podzielić na klasę wyższą, średnią i niższą. Wchodząc bardziej szczegółowo można je podzielić, malejąco w następujący sposób: bardzo wysokie, wysokie, średniowysokie, średnioniskie, niskie i bardzo niskie. Skąd tyle wyróżnień? Ze względu na trudność w ustaleniu dobrze zdefiniowanych limitów. Ponieważ istnieje wiele zawodów i form dochodu, oprócz bogactwa czy innych zmiennych, zadanie to staje się bardzo skomplikowane.
OECD ustala, że klasa średnia to rodzina, której roczny dochód wynosi od 75% do 200% średniej krajowej, pozostawiając w ten sposób dość szeroki zakres. Niższa klasa byłaby poniżej 75%, a wyższa klasa powyżej 200%.
Niektórzy autorzy rozwinęli swoje teorie i postulaty dotyczące definiowania klas społecznych. Dla Marksa zostali oni po prostu podzieleni na tych, którzy byli właścicielami środków produkcji, czyli burżuazję i proletariuszy, robotników. Ale czy elitarny sportowiec należy do tej samej klasy społecznej, co płatny piekarz? Różnice ekonomiczne są fatalne. Dla Webera trzeba było brać pod uwagę dochód, prestiż i władzę.