Kryzys bankowy to sytuacja, w której jeden lub więcej banków w kraju lub regionie doświadcza jednocześnie poważnych problemów związanych z brakiem płynności lub niewypłacalnością.
Aby zrozumieć zjawisko kryzysów bankowych, konieczne jest wcześniejsze zrozumienie struktury bilansu banku. Najważniejsze cechy w tym zakresie to:
- Wysoki poziom dźwigni: Właściciele wyłożyli tylko niewielką część pieniędzy potrzebnych do prowadzenia banku. Reszta finansowana jest ze środków zewnętrznych.
- Niezgodność terminu: Inwestycje w aktywa długoterminowe (kredyty, kredyty hipoteczne itp.) finansowane krótkoterminowo (depozyty na żądanie, lokaty terminowe, pożyczki krótkoterminowe itp.)
Dwa główne problemy charakteryzujące kryzys bankowy to niewypłacalność i brak płynności. Chociaż zwykle są one bardzo spokrewnione, należy je rozróżnić.
Niewypłacalność spowodowana jest pogorszeniem wartości aktywów banku w taki sposób, że niemożliwe jest wywiązanie się z jego zobowiązań umownych. Innymi słowy, jeśli straty poniesione przez podmiot są większe niż jego fundusze własne, nie będzie on w stanie zwrócić pieniędzy, które pożyczyli mu wierzyciele. Może się tak zdarzyć z wielu powodów. Główne z nich to wyższe niż oczekiwano współczynniki zaległości oraz spadek wartości innych aktywów, którymi dysponuje bank.
Kryzys płynności występuje, gdy banki borykają się ze zbyt wieloma wymagalnymi zobowiązaniami, nie posiadając wystarczającej ilości gotówki lub innych płynnych aktywów, aby je zaspokoić. Może się tak zdarzyć, jeśli wielu deponentów zdecyduje się na jednoczesne wycofanie swoich depozytów lub jeśli bank nie będzie w stanie refinansować ich krótkoterminowego zadłużenia. W zasadzie można by sądzić, że sam brak płynności nie powinien prowadzić banku do bankructwa, ponieważ jeśli podmiot jest wypłacalny, to przy odpowiednim oprocentowaniu powinien być w stanie refinansować się, aby spłacać płatności.
W rzeczywistości oba problemy często idą w parze. Zaufanie jest jednym z podstawowych filarów bankowości opartej na rezerwie cząstkowej, dlatego też kryzysy płynności są często powodowane przez kryzysy wypłacalności (zrealizowane lub podejrzewane). Innymi słowy, gdy deponenci lub wierzyciele podmiotu podejrzewają, że może wystąpić problem z wypłacalnością, będą starali się jak najszybciej uzyskać powierzone im pieniądze, aby nie ponieść żadnej straty. Jeśli wszystkie osoby będą postępować tak samo, doprowadzi to do paniki bankowej i bank może upaść. Z drugiej strony istnieje również możliwość, że stanie się coś odwrotnego, czyli w wyniku problemów z płynnością bank będzie zmuszony do likwidacji aktywów niepłynnych, co spowoduje spadek ich ceny, a w końcu niewypłacalność.
Przyczyny kryzysu bankowego
Widzieliśmy już, jakie są dwa powody, dla których dochodzi do kryzysów bankowych, ale jak dochodzimy do tej sytuacji? Wśród ekonomistów nie ma zgody co do zachowań, które wyjaśniają początek tych kryzysów, więc przedstawimy niektóre z najbardziej akceptowanych teorii:
Makroekonomiczne
Czynniki makroekonomiczne są przez wielu uważane za główną przyczynę kryzysu bankowego. Dzieje się tak dlatego, że wyzwalaczami upadłości banków jest zwykle pewna kombinacja zjawisk makroekonomicznych, takich jak nadejście recesji, spadki kursu walutowego, gwałtowne podwyżki stóp procentowych itp. Te „makro” czynniki mogą spowodować spadek wartości aktywów bankowych, prowadząc do ewentualnej niewypłacalności. Do tego musielibyśmy dodać możliwe masowe wypłaty depozytów z powodu nieufności oszczędzających, zwiększając problem po stronie płynności.
Co do zasady zarówno menedżerowie, jak i regulatorzy i nadzorcy powinni brać pod uwagę możliwość wystąpienia tych zdarzeń i przygotować instytucje do radzenia sobie z nimi. Jednak w rzeczywistości okazuje się to naprawdę skomplikowane z dwóch powodów. Po pierwsze, większość zdarzeń występujących w gospodarce nie podlega rozkładowi normalnemu ani nie można ich w pełni określić na podstawie informacji z przeszłości, więc wykorzystanie danych historycznych do ochrony podmiotów przed ekstremalnymi zdarzeniami nie jest w pełni zasadne. Z drugiej strony, nadmierna ochrona przed tego typu zdarzeniami niepożądanymi mogłaby drastycznie obniżyć rentowność w czasach dobrej koniunktury, co zniecierpliwiłoby menedżerów i akcjonariuszy.
Mikroekonomia
Następujące przyczyny koncentrują się na nadawaniu sensu wydarzeniom na podstawie analizy części, które wchodzą w interakcje w jednostkach:
A) Regulacja i nadzór
Dla wielu ekonomistów deregulacja, której towarzyszy słaby nadzór, może mieć katastrofalne skutki dla systemu bankowego. Wyjaśnienie to pozwala zrozumieć, że przy braku odpowiednich regulacji podmioty gospodarcze mają skłonność do lekkomyślnego zachowania, podejmując zwiększone ryzyko.
B) Standardy rachunkowości
Standardy rachunkowości rzadko są uważane za jedyną lub główną przyczynę kryzysu bankowego, jednak często to one są odpowiedzialne za ukrywanie i opóźnianie zarówno problemów z wypłacalnością, jak i płynnością w podmiotach. Dokładniej, odpowiedzialność w tym sensie przypisuje się przyjęciu nowych standardów rachunkowości, które odchodzą od tradycyjnej zasady ostrożności, zastępując ją zasadą wartości godziwej przy szacowaniu wartości aktywów bilansowych, w szczególności aktywów finansowych.
C) Ingerencja rządu
W niektórych przypadkach rządy wywierały presję na banki, aby udzielały niektórym klientom pożyczek z preferencyjnym oprocentowaniem. Dlatego niektórzy postrzegają tego typu zachowania jako nasilenie lub przyspieszenie kryzysów bankowych.
D) Hazard moralny i przywileje bankowe
Inną z wymienionych możliwych przyczyn kryzysu bankowego jest zachowanie banków jako konsekwencja przywilejów nadanych przez państwo. Po pierwsze, dzięki bankowi centralnemu banki zapewniają, że ich przepływ refinansowania nie zostanie odcięty w krótkim okresie. Z drugiej strony, historycznie rządy również ratowały wierzycieli podmiotów dysponujących publicznymi pieniędzmi. Dlatego w sytuacji, gdy panuje powszechne oczekiwanie, że żaden bank nie ulegnie upadkowi, lub gdy wsparcie finansowe w trudnych czasach jest zbyt łatwe do zdobycia zarówno dla banków, jak i ich deponentów, pojawia się tzw. pokusa nadużycia. Asymetryczny system nagród, który generuje dla bankierów (jeśli idzie dobrze, dużo wygrywam, jeśli się nie uda, nie tracę zbyt dużo) może zachęcać do podejmowania nadmiernego ryzyka.
Strategia i operacje bankowe
W wielu przypadkach problemy banków mogą być spowodowane błędami we własnej strategii lub niepowodzeniami operacyjnymi. Niektóre z najczęstszych niepowodzeń operacyjnych to słaba ocena udzielonych pożyczek, nadmierna ekspozycja na stopy procentowe lub kursy walut, koncentracja pożyczek i powiązanych pożyczek itp.
Oszustwo
Oszustwa były również przyczyną kilku dużych upadłości banków, z których część zakończyła się poważnymi kryzysami bankowymi. Wysoka dźwignia finansowa banków oznacza, że nawet stosunkowo niewielkie przypadki oszustwa mogą spowodować niewypłacalność. Niektóre znane przykłady oszukańczych zachowań bankowych to Wenezuela w 1994 roku i Dominikana w 2003 roku.
Konsekwencje kryzysu bankowego
Pierwszą konsekwencją kryzysów bankowych jest zwykle kryzys kredytowy. Gdy bankom brakuje płynności do inwestowania, firmom uzależnionym od tych kredytów trudno jest pozyskać kapitał niezbędny do prowadzenia działalności.
Osłabia to cały system gospodarczy, zarówno w krótkim, jak i długim okresie. Spadająca płynność i inwestycje zwiększają bezrobocie, zmniejszają dochody podatkowe rządu oraz zmniejszają zaufanie inwestorów i konsumentów (szkodząc rynkom kapitałowym, co z kolei ogranicza dostęp firm do kapitału).
Z drugiej strony kryzysy bankowe często mają poważne konsekwencje dla oszczędzających i podatników danego kraju. Dzieje się tak, ponieważ działania rządu, które próbują ratować sektor finansowy, zazwyczaj obejmują transfery majątku od podatników do banków i od oszczędzających do wierzycieli. Na przykład dokapitalizowanie niewypłacalnych banków to transfer majątku od podatników do banków, a powszechna redukcja zadłużenia poprzez inflację lub dewaluację waluty stanowi przeniesienie kosztów kryzysu na nominalnych wierzycieli.
