Dobro zastępcze (lub substytut) to takie, które może zaspokoić tę samą potrzebę co inne. W ten sposób, w oczach konsumenta, towar zastępczy może zastępować funkcję innego, niezależnie od tego, czy jest podobny pod względem swoich cech lub ceny. Usługi zastępcze zachowują się w ten sam sposób, więc dla uproszczenia zignorujemy różnicę między towarami a usługami.
Uważamy, że jeden towar jest substytutem drugiego, gdy jest w stanie zaspokoić tę samą potrzebę konsumenta. Biorąc powyższe pod uwagę, towary zastępcze konkurują ze sobą, próbując uchwycić preferencje konsumentów albo poprzez niższe ceny, albo inne cechy, takie jak jakość, obsługa posprzedażna, oryginalność itp.
Firmy, oprócz uwzględnienia podobnych produktów konkurencji, biorą również pod uwagę generalnie wszelkie towary lub produkty zastępcze. Dlatego uważa się je za jedną z pięciu sił Portera.
Przykład towaru zastępczego
Przykładem towaru zastępczego jest cukier i miód. Konsument chcący osłodzić herbatę lub przygotować ciasto może używać jednego lub drugiego zamiennie. Oba spełniają tę samą funkcję, chociaż ich cechy fizyczne są różne.
Innym przykładem są alternatywne środki transportu. Gdy konsument chce przenieść się z Madrytu do Frankfurtu, może to zrobić samolotem, pociągiem, pojazdem itp. Wszystkie alternatywy spełniają tę samą funkcję, choć w inny sposób.
Charakterystyka towarów zastępczych
Towary zastępcze mają ze sobą powiązane wymagania, ponieważ konsument wie, że może je zastępować, gdy uzna to za stosowne.
Biorąc pod uwagę powyższe, gdy dwa dobra są substytutami, oczekuje się, że wraz ze wzrostem ceny jednego z dóbr wzrośnie popyt na jego substytut. Dzieje się tak, ponieważ konsument zastępuje relatywnie droższe dobro najtańszym. W kategoriach ekonomicznych zależność ta nazywana jest dodatnią krzyżową elastycznością popytu.
Krzyżowa elastyczność popytu dóbr zastępczych jest wyrażona matematycznie w następujący sposób:
Gdzie:
exy: elastyczność krzyżowa towarów X i Y.
Qx: Wymagana ilość dobra X
Py: Cena dobrego Y
Gdy dobra są substytutami, exy> 0. Oznacza to, że elastyczność krzyżowa dóbr substytucyjnych jest dodatnia, w przeciwieństwie do tego, co dzieje się z dobrami komplementarnymi (tych, które są konsumowane razem).
Stopień zastępowalności towaru
Substytucja może występować w różnym stopniu, od doskonałej substytucji (konsument podaje dokładnie to samo co drugie) do niższych lub niedoskonałych stopni substytucji (gdzie konsument postrzega je jako substytuty, ale nadal uważa, że istnieją między nimi istotne różnice).
Przykładem doskonałego towaru zastępczego są długopisy czarno-niebieskie. Dla wielu konsumentów posiadanie czarnego lub niebieskiego długopisu oznacza dokładnie to samo. W ten sposób mogą się one zastępować i uzyskiwać ten sam poziom użyteczności.
Graficznie idealne podstawienie między dwoma dobrami (X1 i X2) przedstawia się następująco:
Jak widać, w tym przypadku konsumentowi zależy tylko na zużyciu większej ilości jednostek, zupełnie obojętne jest czy będzie to X1 czy X2.
Zobacz rodzaje towarów.