Republikanizm to doktryna lub nurt ideologiczny. To broni, w przeciwieństwie do monarchii, republiki jako formy rządu. Z kolei promuje także inne wartości, takie jak sprawiedliwość i równość.
Mówienie o republikanizmie nie jest łatwe, ponieważ termin ten ma różne znaczenia.
Mówiąc po prostu, ale jednoznacznie, mówić o republikanizmie to mówić o formie rządu. Forma rządu, w której władzy nie ma król ani dyktator. Zamiast tego szef republiki jest wybierany przez lud w powszechnych wyborach.
Z drugiej strony republikanizm wiąże się z inną serią kwestii, takich jak to, że rząd jest w posiadaniu ogółu ludności i poszukuje interesu ogólnego.
Jak wszystkie formy rządów, zależy to od kontekstu. Mówienie o Republice Północnoamerykańskiej XX i XXI wieku to nie to samo, co o Republice Rzymskiej. Nie byłoby też sprawiedliwe mieszanie tych republik z Koreańską Republiką Ludowo-Demokratyczną. Republikanizm ucieleśnia szereg wartości i cech poza zwykłą nieobecnością króla na czele narodu.
Geneza i historia republikanizmu
Republika to termin wywodzący się z łaciny publiczna, co oznacza „rzecz publiczna”.
Dlatego dla Rzymian republika odnosiła się do spraw publicznych, w których obywatele musieli brać udział. W starożytnej Grecji Platon i Arystoteles byli pierwszymi filozofami, którzy teoretyzowali na temat republiki jako sposobu, w jaki powinno być rządzone polis.
Dla Platona republika była pożądaną formą rządów, charakteryzującą się podziałem ludności na trzy duże grupy. Pierwszy, na górze, składał się z najzdolniejszych i najinteligentniejszych, którzy jego zdaniem byli filozofami. W pośrednim etapie wojownicy, którzy nie mieli własności, a raczej swoją wartość i funkcję, mieli bronić polis. I wreszcie, u podstawy piramidy znajdowali się robotnicy i rzemieślnicy, których funkcją było utrzymanie reszty ludności.
Arystoteles ze swej strony ustalił typologię rządów, w której republika była pożądaną formą, degenerującą się w demokrację. Różnica między nimi polega na tym, że w pierwszym dominuje wspólny interes; podczas gdy w drugim interes własny robi.
Aby znów mówić o republice, musimy cofnąć się do średniowiecza. Gdzie powstał jako kontrast z monarchiami tamtych czasów. Machiavelli był odpowiedzialny za ich teorię, ukuł je jako najbardziej pożądaną formę.
Republikanizm i republika, którą znamy, mają swój początek na początku Wieku Współczesnego, wraz z początkiem Rewolucji Francuskiej. Jednym z jego najważniejszych inspiratorów był filozof Rousseau. Kończąc Stary Reżim, I Republika Francuska zainspirowała wartości republikanizmu, które przetrwały do dziś. Cechujące się równością, sprawiedliwością, wolnością, braterstwem, suwerennością ludu i dobrem wspólnym jako wartościami podstawowymi.
Charakterystyka republikanizmu
Republikanizm w swojej nowoczesnej konceptualizacji posiada szereg cech i wartości:
- Równość: Wszyscy obywatele mają te same prawa, obowiązki i możliwości. Są też równi wobec prawa.
- Wolność: Obywatele są wolni i mają szeroki zakres praw. W przeciwieństwie do tego, co dzieje się w niedemokratycznych reżimach.
- Sprawiedliwość: Republikanizm promuje sprawiedliwość jako gwaranta innych wartości. W obliczu despotycznego zachowania lub zachowania, które promuje nierówność, sprawiedliwość będzie działać zgodnie z prawem.
- Suwerenność ludu: Wola państwa nie zależy od decyzji króla czy kliki, ale to cały lud określa ich interesy. Z tego powodu obywatele muszą uczestniczyć w życiu publicznym, wybierając swoich przedstawicieli w wyborach.
- Separacja władz: Republika musi mieć tę podstawową zasadę. Wykonawcze, ustawodawcze i sądownicze muszą być władzami niezależnymi, kontrolują się wzajemnie ograniczając kumulację władzy.
Republikanizm i demokracja
Należy zauważyć, że choć pierwotnie republikanizm walczył z innymi formami rządzenia, jako jedyny gwarantujący udział społeczeństwa w życiu publicznym, to już tak nie jest.
Wobec monarchii absolutnych, imperiów i późniejszych monarchii konstytucyjnych republika była jedyną formą rządu, która sprzeciwiała się niedemokratycznym praktykom cytowanych niedawno. Ale wraz z rozprzestrzenianiem się w XX wieku monarchii parlamentarnych, reżimy te mają również wszystkie wyżej wymienione cechy, które przypisuje się republikanizmowi.
W rzeczywistości trzy z pięciu najbardziej demokratycznych krajów świata to monarchie: Norwegia, Szwecja i Nowa Zelandia.